Hoe begin je met de compostering van grassen?

Nederlanders in de Alentejo.

Kashi.

Toen Kashi in de Alentejo kwam wonen begon ze met het opruimen van de chaos rond haar huurhuis... om plaats te maken voor wat ruimte en gezelligheid. Voor een campeerplek voor vrienden bijvoorbeeld, onder de schaduw van hoge bomen.
Het huis onthulde geleidelijk haar geheimen en zo ook creëerde ze een kleine omheinde moestuin en een bescheiden weide, waar een buur, na een voorzichtige afspraak, zijn schapen zou hoeden. De moestuin leverde minder op dan verwacht en een onderzoek naar de oorzaak begon.
"Je moet korreltjes halen", was het advies van de buren.
En zo werd een oud misverstand weer eens pijnlijk voelbaar. "Hoezo korreltjes? Hoeveel korreltjes heeft dit land al te verduren gehad, in de loop der jaren? Kashi's hoofd stond niet naar korreltjes. Ze wilde haar tuin duurzaam vruchtbaar maken. Eens en voor altijd goed. Met groente- en tuinafval, of al die andere dingen waar microbiologen over praten. En gepraat wordt er veel. Heel veel.  Door leken en deskundige mensen. Want iedereen kan zien dat organisch materiaal verandert van groen in iets bruins... en verbindt daar conclusies aan.

De ontmoeting.

Van Magda. Kashi's moeder...

"Soms gebeuren er van die dingen waar we graag veel betekenis aan geven. In dit geval deed onze mislukte compost ons achter de PC kruipen en dan komt de vraag, wat moet ik intikken om zo snel mogelijk resultaat te behalen? Gewoon simpel: 'compost in Portugal' en zie daar komen we op 'compost in Alentejo', dat is het. De site heet "compost farming" en er staat precies wat we zoeken, namelijk een oplossing voor de droogte hier en wat wel of niet in de compost gaat. Het was een gebeuren van 5 minuten. Zo kan het gaan. En wat blijkt, Stella en Hendrik, onderhouders van de site, wonen zowat bij ons om de hoek. Een berichtje en de afspraak is gemaakt. Volgende dag gaan we erheen. Wat we nog niet weten is dat het tempo erin blijft tot vandaag en we zijn er nog lang niet."

Heste Tellus. Vers geënt hooi in een big bag met daarom heen een tijdelijke 'kist'
om de big bag (voorlopig) overeind te houden.

"Wij gaan op pad, de borden van Pintora atelier zoekend en ook dat is zo gepiept. Daar staan ze dan naast elkaar voor het huis om ons te verwelkomen, Een warm onthaal. Het is makkelijk praten en wij staan verstelt over dit inspirerende stel. 'Down to earth' letterlijk en figuurlijk of beter gezegd muzikaal en beeldend, dus echte Nederlanders maar dan wel heeeel anders.
En wij? Wij zijn Kashi en Magda! Kashi kreeg haar naam van haar guru en vertrok daarvoor naar Portugal en Magda is haar moeder die even een tijdje op bezoek is. Ook niet gewone Nedelanders dus, meer van die diepte gravers en dat komt dan ook weer mooi van pas."

Dochters aanvulling...

"Waar is ze nou toch? Mam zit je nou alweer achter je iPad?! En ik maar denken dat ze (nutteloos) patience zit te spelen... 'Kashi! Kashi om eens kijken ik heb iemand gevonden die compost maakt van hooi!' Ze laat een filmpje zien waar Hendrik in de weer is met hooi, water en mest. Dat hebben we hier allemaal wel. Tja die compost ziet er toch mooi uit. En hij lijkt te weten wat ie doet. Kom we schrijven ze een mailje. 'Ja Kashi, doe jij dat maar even.' Okay mam...

Ondertussen... ‘Kashi kom eens kijken ik ben in compostland beland’ (ze lijkt eerder verdwaald). Ik krijg talloze filmpjes onder m’n neus gedrukt (ja, zoals moeders dat doen :) en zie talloze enthousiastelingen in velden of in en op bakken, met stro, bulten mest, harken, emmers en ga zo maar door, druk in de weer. Een en al succesverhaal, maar ze zeggen allemaal iets heel anders. Er komen presentaties van Tedex voorbij over hoe bomen te composteren en zelfs comedy over de nukken en grillen van het composteren. 'GFT composteren doe je alleen maar omdat je dan denkt dat je goed bezig bent.' We leren van alles, maar zien ook vooral de tegenstrijdigheden en ontbrekende omstandigheden in ons gebied hier. Gelukkig is daar het super snelle antwoord van Hendrik en Stella wat ons uit dit lijden verlost, 'Ja, kom maar langs.' "

Heste Tellus. Een big bag vullen... De boel aandrukken om het hooi mooi vierkant en stabiel in de big bag te houden. Er blijft nog genoeg lucht over voor de broei.

"Op het eerste gezicht lijkt het allemaal heel simpel en bescheiden bij zowel Hendrik als Stella. Hun voorkomen, hun leefomgeving, de eerste vragen. To the point worden we door het compost proces geleid, maar al snel verschijnt met flair, openheid en gein de ontzettende diversiteit en kennis van dit koppel. Het goud zit hem niet alleen in de compost..."

Met een flinke kop er op, die later weer zakt als de broei er uit is. Goed afdekken met plastic.

De voortgang.

"Van het een komt het ander, alles wordt overhoop gehaald.Composteren blijkt een algehele transformatie en van composteren alleen is allang geen sprake meer.

Bij Kashi. Als je handzame pakjes trappelt in een tonnetje, kan je ze later
gemakkelijker uit de dompelbak halen.

Als je hooi in pakjes gaat maken, dan moet je het eerst even een beetje vochtig maken. Dat werkt het beste. Als ze klaar zijn laat je de  pakjes drogen in de zon. Ze worden dan stevig. Hendrik doet het trappen van de pakjes altijd 's morgens heel vroeg, net als de zon nog moet opkomen. De avond te voren heeft hij het hooi gemaaid, en 's morgens is het dan nog vochtig. Maar misschien is een tuinslang met een sproeier ook een oplossing? Moet alleen niet kletsnat worden :)
Het moet 'douw-vochtig' zijn, zegt hij.

"De tuin wordt in zijn geheel heringericht naar aanleiding van een plek voor de van-hooi-naar-compost-straat. Lekker neuzelen over lijnen, routes, materialen en wat is praktisch." 

Kashi's tuin in wording

"We breken een muur van bakstenen af (die als afscheiding diende) en gebruiken de stenen voor de omlijning van de bedden."

Grond en oude bladeren zeven. De dikke takken en de stenen er uit.

"Bezoekers kijken met grote verbazing toe hoe de energie door ons en door de tuin vliegt. Zelfs de hond ligt er opgewonden bij."

Compost van Hestel Tellus om de tuin alvast op te starten.

"Ook moet er iets met de oude compost gebeuren en ik moet toch nog steeds ergens m’n keukenafval kwijt, dus toch maar een compostbak gemaakt voor GFT. Een houten frame met plastic erin en wat hoger en smaller dan de vorige. Ook een zak paardenmest weten te scoren en laagjes gemaakt van de oude compost, mest en vers spul. Toch terugvallen op het bekende, maar dan wel in een nieuw jasje op basis van de ervaring van de vorige bak (waarin er dus niets gebeurde en alles alleen maar verdroogde). Het voelt toch weer als een ware evolutie als je zoiets zelf in elkaar hebt geknutseld.
Intussen de eerste dompeling achter de rug. ‘Nu heb je zelf goud in handen’ zei 'de meester' vandaag. Zou het echt zo zijn? Ik bespeur nog een kleine twijfel in mezelf, eerst zien dan geloven?
En dat allemaal omdat we alleen maar bedden in de tuin willen aanleggen... want oh ja daar gaat het uiteindelijk om, toch…?"

"We hebben 3 plateaus/terrassen gemaakt in de moestuin langs het hek, zodat we het hele proces daar kunnen neerzetten (mest, gereedschap en emmers, dompelen, druipen, big bag, hooivoorraad en compostbak).
Ook hebben we vandaag twee bedden gemaakt van de rode bakstenen, de grond erin gezeefd en de compost erdoor."

De 'Kashi compost-straat'.

"Hier een zeer effectief dagje gehad: verse mest gehaald bij een boertje in de buurt (hele lieve en vrolijke man met ook een fantastische moestuin in het dal), paar zakken hooi geplukt langs een droogstaand riviertje, het hooi droog gelegd onder plastic en een zak eucalyptus bladeren geplukt om te proberen met mulchen."

"Nou het dompelen is geworden:
10 pakjes hooi
10 kleine schepjes mest in 25 liter water opgelost
De mestemmer (25lt) nu met 4 schepjes mest en water nagevuld, morgen kijken hoe het lijkt."

"Wat een feest! Vroeger zat ik al zielsgelukkig op een bult aarde in de tuin in de aarde te wroeten. Ik kan niet anders zeggen dan dat het een avontuur is met veel voldoening en ons op plekken brengt waar je anders niet zo snel komt. Ook bekijken we de wereld ineens met compost-ogen, en dan zie je toch andere dingen ??  Het is ons hoofdzakelijke  gespreksstof geworden, waar we anderen ook ongevraagd mee lastig vallen. Maar zo leren, beleven en vermaken we ons zeer.
Dank voor jullie aanstekelijke bevliegingen!! 

Neuzen in het goudgoed
Stampen in de wei
Loslaten en contemplatie
Terugvallen op het bekende
Het liefhebben delen 
En klussen totdat je er bij neervalt

Dank dank dank! "

dompelen.

"We hebben de eerste lading gedompeld hooi in de big bag gedaan, vandaag. Maar het plastic aan de binnenkant vergeten, dus morgen eerst naar de Drogeria om alsnog plastic te halen. Verder hebben we pakketjes gemaakt en opslag voor hooi. Vandaag het hooi wat we langs de kant van de weg hebben geplukt in de dompelbak gedaan. Dat ziet er qua kleur al levendiger uit... ietssie. Als het hooi op is komen we graag wat halen. Ook lijkt het dompelwater vandaag meer tot leven gekomen te zijn, zag ik daar een eerste bubbel?
De handelingen voelen nog wat onzeker... Was het nou water rechtstreeks in de bak of in de mestemmer? Hoeveel emmertjes mestwater zal ik erbij doen? De voor-broeibak is koud als ik m’n hand erin stop, zou dat wel kloppen? Ik vertrouw maar op m’n intuïtie, maar ook op input van 'de meester'."

Hendrik: "Broeien is feitelijk een bacteriële ontwikkeling, d.w.z. dat bacteriën zich vermenigvuldigen d.m.v. van celdeling. Daar moeten ze arbeid voor verrichten. Ze moeten eten en gaan op zoek naar voedsel, dat kost energie en dat delen ze met hun omgeving. Ze eten zich als het ware door het hooi heen en ze koelen zich aan de omgeving. Je kunt het inderdaad voelen, als je je hand er in steekt, dan moet het warm aanvoelen. De temperatuur loopt op van 5 naar 15 graden Celsius bij de eerste soort bacterie bij de start, daarna neemt een andere soort het over en brengt de temperatuur naar 20 graden en zo verder in stappen omhoog. De hoogste temperatuur die je bereikt is over het algemeen 60 á 70 graden, maar dan moet er ook voldoende stikstof in het hooi zitten. Dus als het niet koud aanvoelt ben je al op de goede weg. Je bent zelf 36 graden en de omgevingstemperatuur telt ook mee.
Je moet het proces wel goed isoleren tegen wind en zo, dan moet het goed gaan. Heb geduld :)"

Hendrik had het er nog over, dat hij toch wel een beetje twijfelt of jullie hooi tot broei komt. Hij weet het niet zeker. Het hooi is oud natuurlijk. De fut is er uit en het stikstofgehalte zal wel laag zijn...

Hendrik: "Als het hooi niet tot broei kan komen, komt dat door een te weinig stikstof gehalte in het hooi zelf. Normaal is het zo dat hooi van nature een C N gehalte heeft van 19 staat tot 1.
Dus 19 koolstof en 1 stikstof ofwel nitraat. 
Als het hooi niet tot broei komt zal het gaan schimmelen. Deze soort schimmel is weer moeilijk afbreekbaar voor bacteriën. Het maakt schimmeldraden, pakt alles in en absorbeert het dan zelf. De schimmel bewapend zich hiermee tegen afbraak. Planten kunnen er dan ook niets meer mee. Niet op korte termijn in elk geval. Uiteindelijk komt alles weer terug naar de koolstof keten. Maar alles heeft daarbij ook zo zijn eigen tempo.

De kop die we samen op de big bag hebben gezet (zie foto boven) heeft er 11 dagen over gedaan om de broei op z'n hoogst te brengen. Je hebt dus nog wat tijd tot je beschikking, voordat je zou moeten ingrijpen. Als het dan nog niet tot broei is gekomen zou je kunnen overstappen op ons hooi om toch nog succes te hebben. Kom het maar halen. In het volgend seizoen (juli- augustus) kan je je eigen frisse hooi winnen om te composteren."

Extra mest in noodgevallen.

Om het hooi toch tot broei te laten komen zou je een stikstofbron kunnen toevoegen in de vorm van verse mest. Is een noodgeval, want je wilt toch een eindproduct hebben voor al je moeite, toch?
Op elke 10-20 cm hooi een laagje mest (2cm). Dus gewoon overnieuw beginnen. De pakjes de pakjes laten, desnoods nog een keer aanstampen in het tonnetje en dan gewoon weer opnieuw opzetten in de Big Bag. De mest neemt dan, met zo´n hoeveelheid organische stof het broeiproces over, door de hoeveelheid stikstof die er in zit. De mest niet te veel verdunnen met water. Dus de natte pakjes en de verse mest gewoon door stapelen. Hoe meer mest hoe mooier, als je het hebt.

Dat het hooi geen stikstof genoeg heeft komt omdat het al zo lang op het land staat. De schapen hebben het beste (het gemakkelijke verteerbare) hooi al opgegeten. Wat overblijft is hooi dat is aangetast door het weer, de zon, de regen etc. Wat overblijft zijn de lignine rijke delen en die zijn moeilijk afbreekbaar voor bacteriën. Je mist dan de stikstof in dit proces. Het is een cirkel.

Het moet allemaal in evenwicht zijn om de natuurlijke processen (in ons voordeel) te kunnen laten plaats vinden. Maar je kunt het bijsturen, zoals ik al schreef. Ik hoop dat je hier wat aan hebt.
Sterkte er mee en als je meer wilt weten dan merk ik het wel."

Iets maken van niets... Kashi maakt een 'kist' van afval hout, ofwel
een rek waar de big bag in kan worden gehangen.

Een eerste begin.

Afwachten.

"Nog een stukje reflectie van Moeders  ??"

"Compost onze nieuwe leerschool of

Compost een grote metafoor"

"De frustratie die je voelt bij het zien van je verdroogde composthoop kunnen de mensen hier in Alentejo zeker herkennen, hoewel ik maar weinig mensen ken die de moeite doen. Zes maanden genadeloze zon heeft al het vocht verdampt en de meeste processen gestopt. Wij waren er iig niet blij mee! Onze buren kijken met grote ogen wat wij allemaal in onze tuin uitspoken...

Wij moesten op zoek naar een vakman of -vrouw, als we wilden slagen en we kwamen beide tegen. Vakman of -vrouw is misschien niet het goede woord want Stella en Hendrik spelen in een andere liga, de liga van de compostkunst. Nu was het aan ons om onze ogen uit te kijken. Wij zagen een soort wetenschappelijk onderbouwde procedure die met doorzettingsvermogen en veel gezond mensenverstand tot een succesverhaal uitgegroeid is. Compost die niet voedt maar voeden mogelijk maakt, totaal fascinerend en overtuigend. Deze manier zou ook voor ons een mogelijkheid kunnen zijn om wel goede compost te maken en uiteindelijk gezonde groente te telen.

Wij kwamen niet naar Alentejo voor een alternatief leven, maar wij kwamen hier om zelfonderzoek te doen, een manier van meditatie. Niet voor iedereen weggelegd, maar als het je bestemming is kom je er niet onderuit.

Wij waren al zo blij dat we het überhaupt deden, het compost maken bedoel ik. Vertrouwen, goede wil en een beetje ervaring zouden genoeg moeten zijn om onze inspanningen te laten slagen. Maar ja naar de Alentejo komend, hadden we moeten weten dat de onderste steen boven moet komen, of in dit geval uit de compost gehaald zou moeten worden. 

Het bestuderen van processen, veranderingen en omzettingen, niet alleen in de natuur maar ook in ons zelf, zou ons moeten laten zien dat er een natuurlijke beweging naar balans is, wetende dat de natuur zich uiteindelijk zelf herstelt, met of zonder ons ingrijpen. Als wij als instrument ingrijpen in de natuur om: te herstellen, te voeden of te balanceren, is dat een mooi cadeau.

Maar wij  moeten onszelf dan wel als dusdanig instrument herkennen en dat vraagt zelfonderzoek. Niet altijd even prettig omdat wij vaak eerder handelen vanuit: angst voor verlies, niet herkent worden, boosheid, jaloersheid , behoeftigheid of hebzucht. De rij is niet eindeloos al voelt het soms wel zo. Maar ondanks al deze broeders (zo noem ik ze maar even), is er de dans van een vrij mens mogelijk. Maar dan moet ik dus bereid zijn te zien, dat deze 'broeders' dus strategieën en overtuigingen in mij gevestigd hebben, met het doel om te overleven, en veelal mijn handelingen bepalen. Dit onder ogen ziend bewerkstelligt dat er in stilte een afbraak plaats vind, met als gevolg dat er nieuwe 'plantjes' kunnen groeien, onschuldig en onbelast. Je bent niet meer wie je was, gecomposteerd dus.

Dit is voelbaar bij Stella en Hendrik en hun kunst. Chapeau."

Kashi en Magda.

*

Oud hooi.

Vers hooi.

Nog maar even weer een oud filmpje:

*

Stella.